Çocukların Malları

Çocuk malları yönetimi, velayet,

VELAYET ALTINDAKİ ÇOCUKLARIN MALLARI HAKKINDA ANA BABANIN TASARRUFU

Yrd. Doç. Dr. Aydın USTA

1. Giriş

Velayet kurumu, küçüklerin veya bazı durumlarda ergin kısıtlı çocukların kişiliklerinin ve mallarının korunması ile onların temsili konusunda ana babanın sahip oldukları hak ve yükümlülüklerin tümünü ifade eder. Velayet, ana baba olmanın doğal sonucudur. Velayet hakkı, ana babanın, kişilik haklarının bir parçasıdır ve ayrıca sıkı biçimde kişiliklerine bağlıdır. Bu nedenle velayet hakkı başkalarına devredilemez, bu haktan vazgeçilemez, anlaşmayla ortadan kaldırılamaz(Zevkliler ve Havutçu,2003:314).

Velayet, ana babaya tanıdığı haklar yanında, yükümlülükler de yükler. Ana baba çocuğun kişiliği ve malları üzerinde bir takım yetkilere, fakat aynı zamanda bazı ödevlere de sahiptirler.

Yasa koyucu velayet hakkını kullandıkları süre içinde ana babaya bu malların yönetiminden dolayı kimseye hesap ve güvence verme yükümlülüğü öngörmemiştir. Sadece ana babanın yükümlülüklerini yerine getirmedikleri durumlarda hâkim müdahale edebilmektedir (Özmen,2005:23).

Ayrıca çocuğu temsil etme yönünden de velayet, bir yasal temsilcilik çeşidi olarak kabul edilmektedir.

2. Velayete Sahip Olanlar

Velayete sahip olma hak ve ödevi evlilik birliğinin olup olmamasına göre el değiştirebilmektedir. Bu çerçevede ana baba evli ise evlilik devam ettiği sürece ana baba velayeti birlikte kullanırlar (m.336). Ancak çocuğun mallarının durumuna göre bu hak ana babanın biri tarafından tek başına da kullanılabilir. Bunlardan birinin malların yönetiminde ihmali saptanmışsa yargıç yönetim hakkını ondan alarak diğer eşe verebilir(Özmen,2005:23).

Evlilik birliği devam etmekle birlikte ortak hayata son verilmişse veya ayrılık hali gerçekleşmişse, yargıç velayeti eşlerden birine verebilir (Zevkliler ve Havutçu,2003:314).

Ana babadan birinin ölümü halinde velayet sağ kalana, boşanmada ise yargıç tarafından çocuğun bırakıldığı tarafa aittir (m.336/III).

Boşanma sonucu velayet hakkı kendisine verilen anne veya baba Sulh Hâkimine çocuğun mallarını ve gelirlerini gösterir bir defter sunmaya zorunludur (Özmen,2005:24).

Ana baba evli değilse velayet anaya aittir (337/1). Babayla çocuk arasında tanıma veya babalık davası ile soybağı kurulmuş olsa bile, ana baba evli olmadığı sürece yani evlilik birliği gerçekleşmediği sürece velayet hakkı anadadır (m.3 3 7).

-2-Ancak ananın küçük veya kısıtlı olması ya da velayetin anadan alınması halinde, yargıç çocuğun yararına göre velayeti babaya verebilir veya çocuğa vasi atama yoluna gidebilir (Zevkliler ve Havutçu,2003:315).

Evlatlık ilişkisi de doğal kan bağına dayanmamakla birlikte, velayet hakkını doğurmaktadır. Bu bakımdan evlatlık da yasa gereği evlat edinenin velayeti altındadır (m.314).

3. Çocuğun Mallarının Yönetimi

Velayet devam ettiği sürece ana ve baba, çocuğun mallarını yönetme hakkına sahiptirler. Çocuğun mallarını yönetme hakkı aynı zamanda ana baba için bir yükümlülüktür. Ancak çocuğun mallarını başkasına bağışlayamaz, vakfedemez ve rehnedemezler (Özmen,2005:29).

Ana ve baba çocuğun mallarını yönetmekte yeterince özen göstermezlerse yargıç malların korunması için uygun önlemleri alır (m.3 60). Yargıç özellikle malların yönetimi konusunda talimat verebilir. Belirli zamanlarda bilgi ve hesabı yeterli görmezse malların tevdi edilmesine veya güvence verilmesine karar verebilir.

Çocuğun mallarının tehlikeye düşmesi başka biçimde önlenemiyorsa, yargıç çocuğun mallarının yönetiminin ana babadan alarak bir kayyıma devrine de karar verebilir (361/1) (Zevkliler ve Havutçu,2003:317).

Ana ve baba tarafından bir meslek ve sanatın öğrenilmesi ve icrası için çocuğa verdikleri mallar üzerinde ana ve babanın yönetim hakkı bulunmamaktadır. Çocuklar aynı zamanda bu malların kullanımından elde ettikleri gelirleri de serbestçe kullanabilmektedirler.

Çocuk adına faiz getiren yatırım hesaplarının açılması durumunda dolayısıyla elde edilen kazanç üzerinde ana babanın tasarruf hakkı bulunmamaktadır.

Ana ve baba faiz gelirlerini kendi çıkar ve menfaatleri için harcayamazlar. Ancak ana baba bunlar üzerinde yönetim hakkına sahiptirler.Ana ve baba burada yönetim hakkına sahip olacak, bu kazandırmaların gelir ve yararlanma hakları ise çocuğa ait olacaktır (Özmen,2005:23).

Ölüme bağlı tasarruf durumlarında çocuğun saklı payının yönetimi ana babanın yönetimi dışında bırakılabilir (m.358/1) (Zevkliler ve Havutçu,2003:317). Miras bırakan yönetimi bir üçüncü kişiye bırakmışsa malın tasarrufunda bu kişinin belirli zamanlarda sulh hâkimine hesap vermesi öngörülebilir. Saklı payın yönetimi ana babaya bırakılsa bile bunun gelirlerinden ana baba yararlanamaz (Özmen,2005:23).

4. Çocuğun Mallarından Yararlanma:

Ana ve baba, kusurları nedeniyle velayetleri kaldırılmadıkça, çocuğun mallarını kullanabilirler (m.354) (Zevkliler ve Havutçu,2003:318). Ana babanın bu kullanım hakları çocuk ergin oluncaya değin sürer. Ancak velayet ana babanın kusuruna dayanan bir nedenle kaldırılmışsa artık yararlanma hakkı da söz konusu olamaz.

Ana ve baba ilke olarak çocuk mallarının gelirlerini öncelikle çocuğun bakımı, yetiştirilmesi, eğitim ve gözetilmesi için harcar; hakkaniyete uyduğu ölçüde de aile ihtiyaçlarını karşılamak üzere sarf edebilirler. Gelir fazlası hep çocuk mallarına katılır (Özmen,2005:24).

-3-

Çocuğun bakımı, yetiştirilmesi ve eğitimi için zorunluluk varsa hâkim ana ve babaya belirlediği miktarda çocuğun mallarını harcama ve kullanım yetkisini tanıyabilir (356). Karar olmadan bu tür harcamalar yapılamaz. Hâkim bu kararında çocuğun durumunu, yeteneklerini mal varlığını inceleyerek onun bakımı, yetiştirilmesi ve eğitimi için ana babaya çocuğun diğer mallarına kısmen başvurma yetkisi verip vermeyeceğini belirleyip karara bağlar. Bütün bu belirlemelerde ölçü, göz önünde tutulması gereken kıstas çocuğun menfaatleri olacaktır (Özmen,2005:25).

Medeni Kanun velayet altındaki çocuğun mallarından bir bölümünü "serbest mallar" adı altında ana babanın yönetim ya da yararlanma hakkı dışında tutulmasını öngörmüştür. Bu kapsama giren mallar şunlardır (Özmen,2005:26):

-Çocuğa yapılan koşullu bağışlar (Bir bankada faize yatırılan para bağışı)

-Çocuğun çalışma ve emeğinin ürünü olan mallar -Çocuğa bir meslek ve sanatın icrası için verilen mallardır.

5. Çocuğun Korunması

Ana baba, çocuğun kişiliği ve malları yönünden sahip oldukları ödevleri hiç ya da gereği gibi yerine getirmezlerse, çocuk bundan önemli zarar görebilir. Bu nedenle çocuğun zarardan korunması için Medeni Kanunumuzda bazı düzenlemeler yer almıştır.

Medeni Kanunun 346. maddesinde "Çocuğun menfaati ve gelişmesi tehlikeye düştüğü takdirde ana ve baba duruma çare bulamaz veya buna güçleri yetmezse yargıç, çocuğun korunması için uygun önlemleri alır" denilmektedir. Bu çerçevede yargıç, ana babaya yardımcı olacak birini de görevlendirebilir. Çocuğun bedensel ve zihinsel gelişmesi tehlikede bulunur veya çocuk manen terk edilmiş halde kalırsa yargıç, çocuğu ana babadan alarak bir aile yanma veya bir kuruma yerleştirebilir (347/1) (Zevkliler ve Havutçu,2003:318).

Ana, baba ve çocuk bu önlemlerin gerektirdiği giderleri ödeyemeyecek durumda iseler, giderler Devletçe karşılanır (m. 347/III).

Çocuğun korunmasına yönelik önlemlerden sonuç alınamazsa yargıç yasada belirlenen hallerde velayetin kaldırılmasına karar verebilir. Velayetin kaldırılması durumları şunlardır:

-Ana babanın deneyimsizliği, hastalığı, özürlü olması, başka yerde bulunması ve benzeri sebeplerle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi,

-Ana ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi veya ona karşı yükümlülüklerini ağır biçimde savsaklaması gibi durumlar (Zevkliler ve Havutçu,2003:319),

Velayet hakkının; ölüm, kısıtlanma, boşanma, ayrılık, acizlik ve velayet hakkının kötüye kullanılması durumlarında velayet hakkı eşlerden birine verilebilir. Bu durumda çocuğun mallarını yönetme hak ve yetkisi velayet verilen eşe geçer.

Evlilik sona erince velayet kendisinde kalan ya da verilen eş, hâkime çocuğun mal varlığının dökümünü gösteren bir defter vermek ve bu mal varlığında veya yapılan yatırımlarla geçekleşen önemli değişiklikleri bildirmek zorundadır.

-4-

Velayet hakkı ve ödevi ana babanın her ikisi için de kaldırılınca çocuğa bir vasi atanır.

Velayetin kaldırılmasını gerektiren nedenler ortadan kalkarsa, ana babanın istemi üzerine veya re'sen yargıç velayeti onlara geri verebilir.

Çocuk mallarının korunmasında yargıcın başvuracağı yollar (Öztan,2004:465).

-Ana, babaya talimat verir,

-Belirli zamanlarda hesap ister,

-Mallarının tevdiine veya güvence gösterilmesine karar verir,

-Malların yönetimini bir kayyıma devreder. Bu kayyım ne temsilci ne de

yöneticidir. Yalnızca ana babaya çocuğun mallarının yönetiminde yardımcı olur ve yol

gösterir. Onları denetler.

6. Malların Devri

Ana ve baba velayetleri veya yönetim hakları sona erince çocuğun mallarını hesabıyla birlikte ergin çocuğa, vasisine veya kayyıma devrederler.

Ana baba çocuk mallarının geri verilmesinde vekil gibi sorumludurlar (Özmen,2005:25).

Ana baba yasaya uygun olarak çocuk veya aile için yaptıkları harcamalardan dolayı tazminatla yükümlü tutulamazlar.

Ana baba dürüstlük kurallarına uygun olarak çocuğun bakımı yetiştirilmesi ve eğitimi için gerekli olan harcamaları çocuk mallarının gelirlerinden karşılayabilirler. Artan kısımdan da ailenin gereksinimlerini karşılamak için harcamalarda bulunabilirler. Bu tür harcamalardan dolayı ana baba sorumlu tutulup tazminatla yükümlendirilemez (Özmen,2005:25).

Buna karşın ana baba dürüstlük kurallarına aykırı hareket ederek çocuğun mal ve gelirlerini başkalarına usulsüz olarak temlik ettikleri, bu hususta malların azalmasına sebebiyet verdikleri takdirde verdikleri bu zararlardan dolayı sorumlu tutulurlar. Bu malların değerlerini çocuğun mal varlığına geri ödemek durumundadırlar. Bu nedenle ana baba çocuğun mallarını yönetirken, gelirlerini harcarken çok dikkatli davranmak durumundadırlar. Aksi halde sorumlu olurlar (Özmen,2005:25).

K A Y N A K C A

1 - ZEVKLİLER, Aydın-Ayşe Havutçu (2003) Medeni Hukuk,Ankara: Seçkin Yayınları,

2- ÖZTAN, Bilge (2002) Medeni Hukukun Temel Kavramları, Ankara: Turhan

Kitapevi,

3- ÖZMEN, İsmail (2005) "Çocuğun Malları", Hukuk Dergisi, Sayı: 127, Ankara:

TNB Yayını, s:23-32.

* İnönü Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Öğretim Üyesi